خانە کتاب كُردی
كُردستان: طلیعە روزنامەنگاری کُردی (بە بهانە سالگرد انتشار نخستین روزنامە کُردی)
شناسنامە: روزنامە کُردستان، صاحب امتیاز مقداد مدحت بدرخان، زبان کُردی کُرمانجی، شمارە نخست ۲ اردیبهشت ۱۲۷۷، قاهرە.
انتشار نخستین روزنامەی کردستان فصل تازەای را در تاریخ سیاسی فرهنگی و فکری و… کُردها رقم زد. زمان نشر این روزنامه(۱۲۷۷/۲/۲ه.ش)[۱] مصادف بود با جنگ و ناامنی در بسیاری از نقاط جهان و نیز شکل گیری “پارادایمی جدید در اندیشه كُردی. چنان که این پارادایم به صورت شعار آگاهی‌سازی و گذار به سوی صنعتی شدن در این روزنامه پی گرفته شد.
كُردستان در برجسته سازی مطالبات خود همواره بر چگونگی پیشرفت ممالک صنعتی به منزله پیشرفت در سازمان فکری و آگاهی این مردمان تأکید می‌کرد. وی با پیش کشیدن دیدگاه‌های عقلائی، دینی و ناسیونالیستی، عرصه را برای حضور هر چه بیشتر نسل جوان کُرد فراخ‌تر می نمود.”[۲] در شرایط بحرانی موجود نیز این جریده توانست تا حدودی مشکلات کُردها را بیان کند و مطالبات آنها را به گوش حاکمان عثمانی برساند.
نشر آن ابتدا در شهر قاهره توسط مقداد مدحت بدرخان[۳] اتفاق افتاد و بعداً به علت بیماری مقداد بدرخان، کار او را عبدالرحمان بیگ بدرخان اخَوی‌اش در اروپا پی گرفت. [۴]
این نشریه به صورت نامنظم منتشر شده و علت نانظمی آن را را باید در مخالفتهای دولت عثمانی دانست که به علت عدم امنیت هر دم از شهری به شهری دیگر منتقل می‌شده است.
۵ شماره آن در چهار صحفه و در قطع:(۲۵/۵ در ۳۲/۵)منتشر شده بنا به شرایط خاص و فشارهای دولت عثمانی نشر آن به ژنو منتقل و در آنجا شماره:(۶-۱۹) چاپ و منتشر گردید. دوباره به شهر قاهره آورده شد و شماره های(۲۰-۲۳) توسط ثریا بدرخان منتشر گردید. دوباره زمینه میسر نشد و به شهر لندن منتقل و در آنجا شماره (۲۴) چاپ شد، بعدأ شماره های:(۲۵-۲۹) در شهر فولکستون بریتانیا چاپ و منتشر گردید. شماره های(۳۰-۳۱) آن دوباره در ژنو منتشر و بعد از این نشریه متوقف گردید.
بجز شمارەهای(۱۰،۱۲،۱۷،۱۸،۱۹) سایر شماره های این نشریه در کتابخانه ماربوک آلمان با زبان روان کُردیِ کُرمانجی شیوەی جزیره و بوتان، محفوظ است.
از شماره ۴ به بعد دارای چندین مقاله به زبان تُرکی است که حاوی درد دلها و شِکوەهایی گاه با زبان هجمه و طنز، برای شاه سلطان عبدالحمید، تحت عنوان:”عرض و حال” و نامه هایی مفتوح”اچیق مکتوب” است.
این رویکردها و انتشار این روزنامه، آزار و اذیت هایی برای خاندان بدرخان در پی داشته است. بسیاری از روشنفکران و آزادیخواهان و دانشجویان کُرد دانشگاەهای استانبول و قاهره، در آن زمان رابطەی تنگاتنگی با این روزنامه داشتند و شاعر انقلابی حاجی قادر کویی شعرهای پر شور خود را در آن روزنامە چاپ و منتشر می ساخت.[۵]
لازم به یادآوری است(۱۸)شماره این نشریه در کتابخانه مرکزی آنکارا، مصون و محفوظ است و دکتر کمال فؤاد بیشتر شمارەهای آن را جمع‌آوری و در مجموعەای (۱۰۴) صحفەای منتشر ساخته است. در چند سال اخیر چند شماره آن ناپیدا بود، پیدا شده و اکنون همه شمارەهای مصون و محفوظ نگهداری می‌شوند.
اواخر قرن نوزدهم میلادی سال ۱٨۹٨م با انتشار روزنامە کُردستان دریچەای بر روی سنت نوشتاری و فرهنگ روزنامە نویسی باز شد. این روزنامە توانست علاوە بر تجدد و بیداری از فرهنگ عشیرەای و ایلیاتی؛ رویکرد کُردها را از فرهنگ شفاهی بە طرف سنت نوشتاری بە شیوە مدرن سوق دهد، الفبای کُردی شکل منظم، مدرن و امروزی بە خود گرفت. در سر مقالە نخستین شمارە، تاکید بە فراگیری علم و دانش و آموزش زبان کُردی شدە و خوانندگان را بە تفکر و دانش اندوزی و اهتمام بە نوشتن تشویق کردە است.
اهمیت این روزنامه برای مردم کُردستان تا جایی است که دوم اردبیهشت هر سال را روز “روزنامه نگاری” نام گذاشتەاند و برایش جشن می گیرند.[۶]
▪️برگرفتە از کتاب «راهنمای مطبوعات کُردی”»، سیر تاریخی و بازشناسی ساختاری، تحقیق و گردآوری: عادل محمدپور
خانه کتاب کُردی ۱۲۲مین سالگرد طلوع نخستین ستاره آسمان روزنامه نگاری کُردی را به جامعه روزنامه‌نگاران کُرد تبریک می‌گوید و یاد شکوهمند خاندان بدرخان و روزنامه کُردستان؛ طلیعه زرین تاریخ معاصر کُرد را گرامی می دارد.
________________________
[۱] ادریس عبدالله مصطفی، ۲۰۰۸: ۵
[۲] مظهر کمال، تێگەیشتنی ڕاستی/ ۹۶-۴۳
[۳] مقداد مدحت بدرخان، نخستین روزنامه‌نگار کُرد، پدرش میر بدرخان، میر بزرگ جزیره بوتان، شخصیتی ذی نفوذ و دارای قدرت سیاسی اجتماعی بوده است. مقداد در چنین خانواده‌ای سرشناس به دنیا آمده است (اگرچه تاریخ به دنیا آمدن او نامعلوم است)، با سایر اعضای خانواده در مبارزات عثمانی‌ها شرکت داشته و در سال (۱۸۹۷م) جمعیت سیاسی را در استانبول تشکیل می‌دهد، عثمانی‌ها به خاطر نفوذ این خانواده، مانع فعالیت‌های آشکار این جمعیت می‌شوند. ناچاراً به قاهره می‌رود، در آنجا روزنامه «کردستان» را تاسیس می‌کند، بدین صورت این روزنامه، مشوق و زبان حال (جمعیت ها و تشکیلات سیاسی کردها) می‌شود، دوباره در سال (۱۹۱۰م) به استانبول بر می‌گردد و با کمک فعالان دیگر «کۆمەڵەی بڵاوکردنەوەی مەعاریفی کوردی، جمعیت انتشاراتی معارف کُردی» را تاسیس می‌کند. در سال (۱۹۱۲م) وقتی حزب آزادی و ائتلاف به قدرت سیاسی می رسد، مقداد به عنوان استاندار «دَرسیم» نامزد می شود ولی نامشخص است آیا ایشان در این پُست دست به کار شده است یا نه؟ تاریخ فوت آن نیز مثل تاریخ تولد، نامعلوم است، به گفته مورخان و روزنامه نگاران احتمال دارد، مقداد مدحت بدرخان در فاصله سال های ۱۹۱۲-۱۹۱۹ فوت کرده باشد. نگا همان منبع قبلی ادریس عبدالله مصطفی، ۲۰۰۸: ۸-۵
[۴] بوز ارسلان محمد امین، پەیڤین ش۲، ۱۹۹۷: ۲۳۲
[۵] جباری، ۱۹۷۰: ۶۳-۶۱
[۶] جاف وریا، ۱۹۹۸: ۲۶
هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «سایت خانه کتاب کردی” مجاز است.
