خانە کتاب كُردی
لبخند «تاریخ خنده» به روی بازار نشر
کتاب ادبی ـ پژوهشی «تاریخ خنده» نوشته‌ی نوشته‌ی رضا کریم‌مجاور نویسنده و مترجم بوکانی منتشر شد. رضا کریم‌مجاور که پیش‌تر در قامت مترجم به ترجمه‌ی آثار برجسته‌ای از شاهکارهای ادبیات کُردی به زبان فارسی پرداخته و چند مجموعه‌شعر (کُردی ـ فارسی) برای کودکان منتشر کرده بود، این‌بار در چهره‌ی نویسنده‌ای پژوهشگر به کندوکاو در پرسمان خنده و خنده‌پردازی نشسته است. نویسنده در بخش‌های گوناگون این کتاب، از زوایای متفاوت به کنکاش در مسأله‌ی «خنده» پرداخته و با کاوش در دل تاریخ و متون مقدس و اسطوره‌ها و افسانه‌ها و زندگی‌نامه‌ها و سفرنامه‌ها و… به جست‌وجوی پاسخ این پرسش‌ها همت گماشته است که: خنده چیست و در گذر زمان چه دگرگونی‌هایی به‌خود پذیرفته است؟ خنده در نزد آیین‌های آسمانی و زمینی چه جایگاهی دارد؟ اقوام و ملت‌های گوناگون جهان، از چه منظری به خنده می‌نگرند؟ سیاست‌مداران برای دستیابی به اهداف سیاسی خود چگونه از خنده بهره می‌جویند؟ عارفان با خنده چه سر و سرّی دارند؟ عاشقان چگونه با خنده نرد عشق می‌بازند؟ شاعران چگونه در شعرهای خود خنده را به‌کار می‌گیرند؟ کاربرد خنده نزد نقاشان به چه سبک و شیوه‌ای است؟ خنده چه تأثیری در زندگی جنگاوران و پیکارجویان میدان جنگ دارد؟ آیا خنده می‌تواند علاوه بر نوع حقیقی، شکل مجازی هم داشته باشد؟ آیا خنده یک رفتار مفید و سودمند برای بدن انسان است یا گاهی می‌تواند خطرساز باشد؟
از این گذشته، نویسنده در فصل مستقلی با عنوان «خنده در ادبیات کُردی» با بررسی آثار گوناگون نویسندگان و شاعران مختلف کُرد، به کندوکاو کمابیش جامع خنده و خنده‌پردازی در فرهنگ و زبان و ادبیات شفاهی و کتبی مناطق متفاوت کردستان پرداخته است و در برخی موارد نیز نمونه‌ها و بریده‌هایی از شعرها و نوشته‌های آن‌ها را به‌عنوان شاهد گفته‌های خود در دل این جستار گنجانیده است. نویسنده در پایان این فصل، چنین نتیجه می‌گیرد که سیمای خنده و شادی در ادبیات کردستان نسبت به غم و غصه، نسبت و درصد کمتری را دربر می‌گیرد و می‌نویسد: «هنگامی که تاریخ سرزمین کردستان را می‌خوانیم، بیش و پیش از آن‌که رخدادهای شیرین و شادی‌آور را ببینیم، رخدادهای تلخ و تاریکی را می‌یابیم که از دل خونین این سرزمین سرچشمه گرفته است؛ رخدادهای تراژیکی که نه‌تنها نوری از خنده و خُرسندی بر چشم انسان نمی‌افشاند، که اشک گریه در روح و دل می‌نشاند. از همین‌روست که ادبیات کردستان، جز در مواردی محدود و انگشت‌شمار، ادبیاتی به‌شدت غمگین و تراژیک است و از لابه‌لای سطرهای منظومه‌های فولکلور و قصه‌ها و رمان‌ها و از جای‌جای بیت‌های شعرها اندوه می‌بارد. سرزمینی که از دوران باستان محل تاخت‌وتاز امپراتوری‌های بزرگ ایران و روم بوده و بعدها جولانگاه جنگ‌های میان صفویان و عثمانیان شده و ترکش جنگ‌های جهانی اول و دوم را نیز بر روح و جان خود دیده است، چگونه می‌تواند ادبیاتی شادان و خندان داشته باشد؟ سرزمینی که بارها و بارها از سوی شاهان سنگ‌دلی همچون شاه‌عباس‌های صفوی و آتاتورک‌های شووینیست و رضاخان‌های سکولار و صدام‌های بعثی مورد تبعید و کشت‌وکشتار و نسلی‌کشی واقع شده است، چگونه می‌تواند ادبیاتی کمیک داشته باشد؟ حتا داستان‌های طنزآمیز و خنده‌آور ادبیات کُردی، طنزی سیاه و دردناک در دل خود دارند که به‌جای لبخند و خنده برای خواننده‌ی خود اشک و اندوه به ارمغان می‌آورند… بدیهی است که بررسی آثار همه‌ی نویسندگان و شاعران کُرد در این مختصر نمی‌گنجد، اما با همین مرور کوتاه می‌توان دریافت که در پهنه‌ی زبان و ادبیات کردستان، مضمون خنده و شادی و کمدی، نسبت به مضامینی همچون گریه و غم و اندوه و تراژدی، نسبت بسیار کمتری را به خود اختصاص داده است و این خود بیانگر آن است که در این سرزمین، همواره قامت مویه و اندوهْ بلند و قامت خنده و شادی کوتاه بوده است؛ شاید آن‌دم که خیاط طبیعت، جامه به تن این خاک می‌برید، فراموش کرده بود که تار و پود خنده و خرسندی را نیز دست‌کم به‌اندازه‌ی گریه و مویه در دوخت‌ودوز آن به‌کار دارد!»
کتاب تاریخ خنده کوششی تأمل‌برانگیز در واکاوی پدیدۀ خنده، نه به‌عنوان واکنشی سطحی و موقتی، بلکه به‌عنوان رفتاری ریشه‌دار در تاریخ، فرهنگ، دین و روان انسان است. نویسنده با الهام از تجربۀ ترجمۀ کتاب تاریخ گریه، بر آن شده تا نیمه‌ی گمشده‌ی این دوگانه‌ی انسانی را کاوش کند و خنده را نه‌تنها در نسبت با طنز، هزل و فکاهه، بلکه به‌مثابۀ نیرویی سازنده، شفابخش و گاه اعتراضی بررسی کند. اثر پیش رو با بهره‌گیری از متون مقدس، منابع تاریخی، آرای فیلسوفان، مشاهدات اجتماعی و تجربه‌های زیسته، در پی آن است تا چیستی و چرایی خندیدن، مرزها و جایگاه آن را در حیات فردی و جمعی بشر از منظری جامع و متأملانه روشن کند.
در این کتاب، خنده راهی است برای عبور از اندوه مدرن و درمان خلأ وجودی انسان امروزی؛ انسانی که با وجود رفاه مادی، در طوفان تنهایی و بی‌معنایی گرفتار آمده است. نویسنده با نگاهی انتقادی به جهان ماشینی و مادی‌گرای معاصر، خنده را همچون پلی میان جسم و روح، میان انسان و خدا، میان رنج و رهایی معرفی می‌کند. این اثر، گفت‌وگویی است میان دین، عرفان، روان‌شناسی و هنر، که می‌کوشد نشان دهد خندیدن نه نشانۀ سطحی‌نگری، که نمود ژرف‌ترین لایه‌های امید، مقاومت و معنایافتگی در زندگی انسان است.
از رضا کریم‌مجاور تاکنون بیش از چهل عنوان کتاب ترجمه، شش مجموعه شعر دوزبانه برای کودکان، کتابی در نقد ده رمان مهم ادبیات کردستان با عنوان «با راویان سرزمین زخم و عشق» و کتابی با عنوان «بنەماكانی وەرگێڕان» (مبانی ترجمه به زبان كُردی) منتشر شده است.
این کتاب در ۳۸۱ صفحه و بهای ۴۴۵ هزار تومان به همت مؤسسه‌ی انتشارات نگاه در تهران منتشر شده است.
هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «خانه کتاب کُردی» مجاز است.
