معرفی کتاب «کُردها در سوریه: تاریخ، سیاست و جامعه»

شناسنانه کتاب: «کُردها در سوریه: تاریخ، سیاست و جامعه»، ژوردی تژل، ترجمه‌ی آزاد حاجی آقایی، نشر رامان سخن، تهران ۱۳۹٥.

معرفی کتاب «کُردها در سوریه: تاریخ، سیاست و جامعه» اثر ژوردی تژل

آزاد حاجی آقایی

کتاب «کُردها در سوریه: تاریخ، سیاست و جامعه» عنوان کتابی بینا_رشته ای از پروفسور ژوردی تژل، تاریخ نگار خاورمیانه ی است، که در سال ۲۰۰۹ از سوی انتشارات روتلج منتشر شده است. این کتاب در سال ۱۳۹۵ از سوی نشر رامان سخن در تهران به زبان فارسی برگردانده شده است. طبق نظر پروفسور ژوردی تژل، مولف کتاب، این اثر از سهم تعیین کننده ای در مطالعه ی تاریخ کردها در سوریه از دوره قیمومیت (۱۹۴۶-۱۹۲۰) تا سال های اخیر برخوردار است.

در این کتاب بینا-رشته ای، تژل از یک سو با اجتناب از اتخاذ رویکردی ذات گرایانه، تحلیلی عالی، پیچیده و برخی اوقات پارادوکسیکال از مفصل بندی هویت های قبیله ای، محلی، منطقه ای و ملی؛ و از طرفی دیگر شکل گیری یک آگاهی کُردی-اقلیتی را در مقابل انسجام ناسیونالیسم عرب در سوریه به تصویر می کشد. یکی از ویژگی های منحصر به فرد این کتاب استفاده ی تژل از مدارک منتشر نشده، به ویژه درباره دوره قیمومیت (اسناد فرانسوی و روزنامه های کُردی) و تئوری جنبش اجتماعی است؛ تژل از منظر این اسناد به تحلیل دلایل پسِ پشت «استثنای» سوریه در درون حوزه سیاسی کردها می پردازد. از سوی دیگر این کتاب همزمان با اتخاذ یک رویکرد مفهومی دقیق، با ارائه مواد اتنو-گرافیکی این اثر را به پژوهشی قانع کننده تبدیل می سازد. از اینرو این کتاب نه تنها برای پژوهشگران و دانشجویان مطالعات خاورمیانه از جذابیت برخوردار خواهد بود، بلکه برای علاقمندان تاریخ، درگیریهای اتنیکی، ناسیونالیسم، تئوری جنبشهای اجتماعی و بسیاری دیگر از موضوعات مرتبط از جذابیت برخوردار خواهد بود.

در مقدمه ی این کتاب تژل، با بهره گیری از رویکرد سیاست های نامرئی کُردها- رویکردی برگرفته از جیمز اسکات- توجه مخاطب کتاب را به سمت کنشها و استراتژیهای بازیگران کُرد در حوزه سیاست پنهان که شریک خاموش شکل پر سروصدایی از مقاومت عمومی است هدایت می نماید. این رویکرد در بخشهای مختلف این کتاب می تواند تبیین کننده ی عدم رویکرد مبارزه مسلحانه کردها در سوریه و در پیش گرفتن گونه ای از تقیه ی سیاسی باشد.

فصل نخست این کتاب تحت عنوان کُردها در دوران قیمومیت؛ پویشهای درونی کُردها در کشور تازه تاسیس سوریه را متاثر از تحولات کردستان ترکیه و صف بندیهای بین المللی بازخوانی می¬کند. مولف در این کتاب با بهره گیری از رویگردی تاریخی ـ جامعه شناختی، مسیر و فرایند رشد آگاهی ملی کُردها در سوریه را به تصویر می کشد و براین باور است که تداوم شبکه های قدیمی حامی- پیرو کُردها، که مبتنی بر وفاداریهای قبیله ای بود از ظهور ناسیونالیسم کُرد در روژآوا ممانعت ننمود. بلکه کاملا برعکس، پویشهای قبیله ای و مذهبی نیز در خدمت ترویج ناسیونالیسم کُرد درآمد.

در فصل دوم مولف به بررسی اتفاقات سالهای بین ۱۹۴۶ تا ۱۹۶۳ پرداخته و با معرفی این دوران به عنوان دوره ی گذار، درصدد بررسی تاثیرات سیاستهای توسعه گرایانه بر ساختارهای طبقاتی جامعه ی سوریه بر می آید. کتاب با تحلیلی کلان و جامعه شناختی شیوه ی اتخاذ سیاستهای توسعه را با تمرکز بر مساله آب و تملیک اراضی کُردها در نواحی شمال جمهوری عربی سوریه و سرانجام تعریب این مناطق باز ترسیم می کند؛ نتایج این امر در پروژه ی کمربند عربی در دروان به قدرت رسیدن بعثی ها تحقق می یابد.

فصل چهارم این کتاب به ابعاد بین المللی مساله کرد در سوریه پرداخته و پویش های سیاسی جامعه کرد در سوریه را از منظر پیوند کردها در سوریه با احزاب دموکرات کردستان عراق، اتحادیه میهنی کردستان و حزب کارگران کردستان به تصویر می کشد.

فصل پنجم تحت عنوان «واکنش کردها و حاشیه های آن، تقیه به عنوان جنگ» به تحولات منطقه ای پرداخته و متاثر از مفهوم سیاستهای نامرئی، تقیه را به عنوان مهمترین شیوه واکنش کُردها در مثابل سیاستهای سرکوبگرانه بعث مورد بررسی قرار می دهد.

فصل ششم این کتاب با پژوهش میدانی در ارتباط با قیام قامیشلو به رشته تحریر درآمده است و نویسنده بر این باور است که خشونت‌های غافلگیرکننده‌ مناطق کردنشین شمال سوریه‌ و مناطق کردنشین حلب و دمشق نشانی از ظهور اعتراضات کُردی در مقابله‌ با حاکمیت به شمار می رود، تا جایی که حکومت سوریه‌ نیز از ظرفیت کُردها برای چنین عملی ناآگاه و از مقیاس و بزرگی این اعتراضات غافلگیر گردید. در این بخش نقش رسانه ها در رویت-پذیری این رویدادها از سوی مولف به خوبی تبیین شده است.

کتاب کردها در سوریه با این جمله که کردها در سوریه، بندرت در رسانه ها برجسته شده اند، آغاز شده است؛ بعد از گذشت ده سال از انتشار این کتاب، تورم بازنمایی کردهای روژآوا در رسانه ها حاکی از چرخش بزرگ عملی و فکری در میان کردها در این بخش و قرار گرفتن آنها در مقابل واقعیت سخت و متصلب نظم بین الملل است. گویی دوگانه تراژدی-کمیک مارکس در مقابل کردها باید همواره با تراژدی خود را بازتولید نماید.

این کتاب در اوج بحران سوریه و حمله ی داعش به کوبانی به ناشر سپرده شد، عدم شناخت روژآوا در آن زمان و قلت منابع در آن دوره به شتابزدگی در چاپ این کتاب منجر شد، در چاپ مجدد این کتاب حک و اصلاح برخی از عبارات به منظور شیوایی هر چه بهتر لازم به نظر می رسد.

 هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «سایت خانه کتاب کردی” مجاز است.