معرفی کتاب «آنگاه که الهه‌ای شوم» گزیده اشعار فاطمه ناعوت

معرفی کتاب «آنگاه که الهه‌ای شوم» گزیده اشعار فاطمه ناعوت ترجمه امیر فرهنگ دوست

هرگاه که از ادبیات عربی سخن به میان می¬آید، بی¬شک نام مصر در صدر طنین¬انداز می¬شود؛ سرزمینی با تاریخی کهن و اساطیری پر رمز و راز که غوررسی در ادبیات آن همواره از لذت¬بخش¬ترین حوزه¬ها برای دنبال¬کنندگان شعر و ادب عربی بوده است؛ چه آثار نویسندگان و شاعرانشان، آینه¬ایست تمام¬نما از تمدّن ریشه¬دار این سرزمین؛ خصیصه¬ای ناگسستنی که امروزه نیز همچنان در آثار به ظهور رسیده از ادیبان و هنرمندان این خطّه به چشم می¬خورد. در این میان، از جمله ادیبان برجسته¬¬ای که با آثار چالش-انگیز خود گوی سبقت از هماوردانش ربوده، «فاطمة ناعوت»، شاعر، مترجم و روزنامه¬نگار پرآوازه امروز مصر است.

فاطمه ناعوت

ناعوت در ۱۸ سپتامبر ۱۹۶۴ در منطقه¬ی «سرای القبة» قاهره و در خانواده¬ای فرهیخته دیده به جهان گشود. پس از اتمام دوران متوسطه، تحصیلات خود را در رشتۀ مهندسی معماری ادامه داد و در همان رشته از دانشگاه «عین شمس» قاهره فارغ¬التحصیل گردید. وی پس از یک تجربه¬ی کوتاه و ناموفق، در ۱۰ مارس ۱۹۸۸ با مهندس «نبیل عبداللطیف شحاته» ازدواج کرد که حاصل آن دو پسر به نام¬های «مازن» و «عُمر» بود. مازن، فرزند ارشد او هم¬اکنون در رشته¬ی طرّاحی داخلی و هنرهای گرافیکی به فعالیت می¬پردازد، اما عمر دیگر فرزندش به بیماری اُتیسم مبتلا و خانه¬نشین است.

جستارنویسی در مطبوعات از جمله فعالیت¬های اصلی ناعوت به شمار می¬آید. او در سال ۲۰۰۳ به سردبیری مجلۀ «قُوس قَزح» مصر منصوب گشت و هم¬اکنون نیز در ستون¬های هفتگی روزنامه¬های پرمخاطبی چون: “المصری الیوم”، “الوطن”، “الیوم السابع”، “۷ أیام المصریة”، “۲۴ الامارات”، “نصفُ الدنیا المصریة”، “الحیاة اللندنیّة” و “روز الإماراتیة” مقالات چالش¬انگیزی را به نگارش درمی¬آورد؛ مقالاتی که به لحاظ اسلوب نگارش بسان اثری فاخر، آراسته به انواع صنایع بدیعی و به لحاظ محتوا، مشکلات امروز جامعه، سیاست، دین و فرهنگ را بی¬پروا تحریر می¬کند.

ناعوت نحوۀ آشنایی خود با دنیای شعر و علاقه¬مندی به این حرفه را چنین تشریح می¬کند: «هنگامی که پنج ساله بودم، پیش از آنکه بتوانم چیزی بنویسم، متوجه پدیده¬ای به¬ نام “شعر” در این جهان شدم. پدرم داستان¬های پیامبران را برایم روایت می¬نمود؛ اینکه چگونه مسیح در گهواره سخن گفت و در جهت اقناع یهودیان بر اساس حجّت و برهان با آن¬ها به بحث و جدل پرداخت. در پی این حکایات، یقین نمودم که جهانی متافیزیکی بر دنیای ما احاطه دارد؛ دنیایی شبیه به جهان ما که براساس قانون و منطق استوار است. در آن لحظه آرزو نمودم که در این عالم گام نهم. شعر را تنها درب ورود به این جهان یافتم. لحظه بود که احساس کردم ذوق و قریحۀ شعری در من به ¬وجود آمده ¬است. بعد از آن در پی هر واقعه و روایت متافیزیکی دویدم و در مورد آن به تحقیق و تفحص پرداختم».

از این بانوی مصری تاکنون هشت مجموعۀ شعر با عناوینی چون: «تلنگر»، «در فاصله¬ی یک سانتی¬ زمین»، «بخش طولی حافظه»، «روی دست زن»، «اندام گل»، «نام من دشوار نیست»، «شادی آفرین»، «فرومایه¬گان موسیقی را نمی¬شنوند» و «ایوان من منزلگه پرندگان است»، به چاپ رسیده است که عمدتا در قالب سپید (قصیدةُ النثر) سروده شده و برخی از آن¬ها به چند زبان زندۀ دنیا ترجمه شده¬اند. در حوزۀ ترجمه نیز ناعوت آثار بسیار مهمی را از چهره¬های شناخته¬شده¬ی جهان اندیشه به عربی برگردانده است. آثاری از قبیل:
«شکافته شده با تبر»: ترجمۀ گزیده اشعار شاعران نامی و معاصر آمریکا و بریتانیا.

«راه رفتن وارونه»: ترجمۀ مجموعه داستان¬هایی از ادبیات انگلستان.

«جیب¬های پر از سنگ»: ترجمۀ رمانی با عنوان « داستانی که هنوز نوشته نشده» اثر “ویرجینیا وولف”، نویسنده و منتقد فمنیست انگلیسی.

«کشتار خرگوش¬ها»: ترجمۀ مجموعه¬ای داستانی از “جان راونسکرافت”، نویسنده¬ی مشهور بریتانیانی.

«لکّه¬ای بر دیوار»: ترجمۀ رمانی مشهور از ویرجینیا وولف.

«نیمی از خورشید زرد»: ترجمۀ داستانی از “چیماماندا آدیچی”، نویسنده¬ی معاصر نیجریه¬ای¬.
«فرزندان خورشید پنجم»: ترجمۀ گزیده¬ اشعاری از ادبیات آمریکا و اروپا.

«چرا عاشق می¬شویم؟ ماهیت و فرآیند عشق»: ترجمۀ کتابی از “هلن فیشر”، انسان¬شنان برجستۀ آمریکایی.

«ننگِ انسانی»: ترجمۀ رمانی از “فلیپ راث”، داستان¬پرداز معاصر آمریکایی.

«تمام آسمان برای من است»: ترجمۀ گزیده¬ اشعاری از ادبیات انگلیسی.

نقد، بخش دیگری از فعالیت حرفه¬ای ناعوت را شکل می¬بخشد؛ به طوری که تاکنون در این راستا، ده عنوان کتاب در زمینه¬های گوناگون نقدی از او به چاپ رسیده است؛ آثاری چون:

«نوشتن با گچ¬ها»: اثری پیرامون معماری، هنر، شعر، فن ترجمه، زبان¬شناسی، آزادی بیان و دیگر موضوعات علمی، ادبی و فرهنگی.

«نقاشی با گچ¬¬های رنگارنگ»: کتابی مصوّر از چهره¬های برجسته¬ای که در حیات علمی ناعوت سهم شگرفی را بر عهده داشته¬اند، همچنین مشتمل است بر مقالاتی نغز پیرامون هنر، معماری و ادبیّات که با دیدگاهی فلسفی نگاشته شده¬اند.

«آوازه¬خوان و قصّه¬گو»: مجموعه¬ای که ناعوت در بخش نخست آن به نقد و بررسی شعر شاعران کشورهای عربی پرداخته و بخش دیگر را به واکاوی اسلوب برخی از داستان¬پردازان عربی و ترجمه-های صورت¬گرفته اختصاص داده است.

«فرشتگان در سیدنی فرود می¬آیند»: مجموعه مقالات و سروده¬های الهام¬گرفته از سیدنی استرالیا، محل برگذاری جایزۀ بین¬المللی جبران خلیل جبران که ناعوت در سال ۲۰۱۴ موفق به دریافت آن شد.

«در دوستی با شِربِلْ بَعیني مراقب باش»: بررسی و تحلیل جستارهای ارائه شده پیرامون کتاب «فافي» از «شِربِل بَعیني»، شاعر لبنانی¬تبار ساکن استرالیا که در تمجید از ناعوت و متأثر از او این کتاب را تألیف نموده است.
<

«گفتگو با دوست افراطی¬ام»: اثری که ناعوت در آن با طرح مفاهیمی چون صلح¬گروی و پلورالیسم دینی، به نقد اندیشه و اقدامات متحجرانه¬ای که همواره به اسم دین صورت پذیرفته، می¬پردازد.

«آن¬ها زندگی را می¬سازند؛ بنیاد انسان در امارات متحده¬ی عربی»: وقایع¬نگاری¬هایی پیرامون پیشرفت-های امارات متحده¬ی عربی در زمینه¬¬های علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی که ناعوت مشاهدات خود طیّ اقامت هشت ماهه¬¬اش در این سرزمین را به رشته¬ی تحریر درآورده است.

«جستارهایی مدرن»: مجموعه¬ای از مقالات سیاسی فاطمه ناعوت در حوزه¬های گوناگون.

فعالیت¬های این چهرهۀ پرکار شعر و اندیشه¬¬ در کنار عضویت او در اتحادیه¬هایی چون انجمن جهانی قلم International Pen، انجمن بین¬المللی زبان¬شناسان و مترجمان عربی، اتحادیه¬ی روزنامه¬نگاران، مهندسین و نویسندگان مصری، نام و آوازه¬ی او را در مجامع بین¬المللی پرطنین ساخته است؛ طوری که دیوان «اندام گل» او برنده جایزه¬ی رتبه¬ی برتر شعر هنگ در سال ۲۰۰۶ شد؛ اما شاید برجسته¬ترین عنوانی که ناعوت تاکنون موفق به اخذ آن گشته، جایزۀ جهانی جبران خلیل جبران به عنوان برترین چهره¬ی ادبی سال ۲۰۱۴ باشد که توسط انجمن احیاء میراث ادبی در سیدنی استرالیا به او اعطا شد. همچنین در همین سال، به انتخاب مجلۀ عربی «الحَصاد» در فهرست پانزده زن تأثیرگذار و قدرتمند جهان عربی قرارگرفت.

فاطمه ناعوت، بی¬شک امروزه از بلندترین صداهای ادبیات جهان عربی قلمداد می¬گردد؛ شاعر و نویسندۀ دغدغه¬مندی که از فریادهای آرمان¬خواهانه¬ی خود چه در قامت یک روزنامه¬نگار و جستارنویس و چه در قاب شعر و ادبیات، آنی بازنایستاده است. شعر او آئینه¬ایست از مسائل مغفول¬ مانده¬ی امروز جوامع شرقی و عربی؛ موضوعاتی از قبیل: حقوق زنان، احترام به اقلیت¬ها، مبارزه با افراطی¬گری، حیوان¬آزاری، نژادپرستی و بی¬عدالتی. عشق و مضامین عاشقانه، از دیگر درون¬مایه¬های شعر ناعوت است که عمدتا با طنزی سیاه همراه و بخش قابل¬توجهی از سروده¬های او را در بر می¬گیرد. در بخش محتوا، گرایش¬های آرکائیسمی از پررنگ¬ترین ویژگی¬های شعر این شاعر مصری است. علاقۀ وافر او به اسطوره¬های مصری و استفاده¬های مکرّر از آن¬ها به طرق مختلف، خصیصۀ جدایی¬نپذیر شعرش قلمداد می¬گردد.

فرم روایت¬گونۀ سروده¬ها، از جمله مشخصه¬های بارز زبان شعری این شاعر سپیدسرا است که گاه در یک قالب نسبتا بلند، طرح¬واره¬ای داستانی را با زبانی پر رمز و راز و آکنده از کنایه و طنز سامان می-بخشد؛ ویژگی¬ای که به او فرصت خوبی را برای طرح دغدغه¬های درونی¬اش مهیّا ساخته است، البته در لابه¬لای سروده¬¬هایش، اشعار کوتاه و هایکوواره نیز کم نیستند و می¬توان گفت که به لحاظ شکل ظاهری، ناعوت یکنواخت عمل نکرده است.

اما اثر حاضر که عنوانش برگرفته از یکی از سروده¬¬های شاعر است، برگزیده¬ایست از هشت دفتر شعری ناعوت که عمدتا با نگاه به سروده‌های سیاسی اجتماعی او انتخاب شده‌اند؛ گرچه در میان آن¬ها اشعار عاشقانه هم به چشم می¬خورد؛ اما به لحاظ شکلی، سروده¬های منتخب آمیزه‌ای از اشعار کوتاه، بلند و هایکواره‌ها اند. در خصوص نحوه¬ی چینش اشعار، رویکرد کتاب بر توالی معنایی سروده¬ها به جای ترتیب تقویمی آن¬ها است تا از این رهگذر، با تنوّع¬بخشی موضوعی به چینش سروده¬ها، از یک¬نواختی ناگذیر اجتناب گردد. همچنین در پانوشت کتاب سعی بر آن بوده تا حدالامکان در ذیل برخی از اسامی خاص و اساطیر کمتر شناخته¬شده¬ی مصر باستان، توضیح کوتاهی نیز ایراد گردد‌‌‌.

در پایان شایسته است کمال سپاس و قدردانی خود را از خانم فاطمه ناعوت داشته باشم که با وجود برنامه¬های بسیار فشرده¬ی کاری و نشست¬ها و سخنرانی¬های پی¬درپی خود، آنی از همراهی در مسیر پر پیچ ¬و تاب و دشوار ترجمه¬¬ی این مجموعه¬ی شعری مضایقه ننمودند.

 هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «سایت خانه کتاب کردی” مجاز است.