خانە کتاب كُردی
معرفی کتاب «کورد و کوردستان در گذار تاریخ»
دکتر کمال روحانی
این کتاب اثری جامع در باب کورد و کوردستان و گذار تاریخی آن است؛ به گونه‌ای که خواننده با مطالعۀ کتاب مذکور به اعظم مسایل و رویدادهای کوردستان و نیز قیام‌ها و مبارزات کوردها از گذشته‌های دور تاکنون پی خواهد برد.
▫️مولف در مقدمه کتاب آورده است: «از مدّت‌ها پیش، دنبال کتابی جامع بودم که تمامی ادوار تاریخ کورد و کوردستان را تا کنون در خود داشته باشد و نیز تاریخ قیام‌ها و مبارزات رهایی بخش کوردها را مفصّل در برگیرد امّا نتوانستم آنچه را در پی‌اش می‌دویدم به چنگ آورم. منِ عاشق پیشه برای رسیدن به هدف به قول شاعر:«همه تن، چشم» بودم امّا گویی عروسِ طنّاز و غمگینِ تاریخ کوردستان، ویزای قرار نمی‌داد. برای دست یافتن به آنچه در خیالم پرسه می‌زد، مدّت چند سال با مراجعه به منابع مختلف، خوشه خوشه جمع نمودیم که به لطف خدا، حاصل آن، چیزی است که خوانندگان، ملاحظه می‌فرمایند.»
کتاب دارای دو فصل به نام کلیات و مقدمات است و در ادامه در چهار بخش با شانزده فصل مجزّا تدوین شده است:
کلیات و مقدمات ۱و۲:
شاملِ اعصار تاریخی بشر و حکومت تمدن‌های حاکم بر کوردستان و همسایگان آن از گذشته‌های دور تا کنون.
در این دو مقدمه به صورت اجمالی به اعصار تاریخی بشر پرداخته شد و نموداری از حکومت تمدّن‌های حاکم یا مجاور کوردستان بحث شده است تا خوانندگان، قبل از ورود به موضوع اصلی، بتوانند آشنایی مُجمَل و اختصارگونه با تمدن‌ها و حکومت‌های مذکور پیدا کنند؛
بخش اول:
فصل اول: در این فصل، جغرافیای کوردستان، حدود و ثغور آن، بررسی و هم از اقلیم، جمعیت و آب و هوای آن، بحث شده است؛
فصل دوم: به منشأ تاریخی و قومی مردم کورد و کلمۀ کورد و کوردستان می‌پردازد و دیدگاه بزرگان محقّق و کوردشناسان غربی و عرب را در این باب بیان کرده هم دیدگاه کوردها را دربارۀ خود به چنبر تحقیق می‌کشاند؛
بخش دوم:
تاریخ کهن و قدیم کوردستان از هزاره‌های ماقبل تاریخ تاکنون
فصل اول: گزارشی است از تاریخ حکومت‌ها و اقوام هزاره‌های قبل از میلاد تا تشکیل حکومت ماد که به نوعی، اجداد اولیۀ کوردهای امروزی محسوب می‌شوند؛ چون کوتی، میتانی، اورارتور، ماننا و… از ۲۰۰هزار سال تا ۷۰۰سال قبل از میلاد؛
فصل دوم: به حکومت ماد و تمدّن مادی از ابتدای پیدایش تا جایگزین شدن حکومت هخامنشی پرداخته است(۷۰۰ قبل از میلاد تا ۵۵۰ قبل از میلاد) یعنی از ابتدای تأسیس حکومت ماد کوردی به دست دیاکو تا انتقال آن به هخامنشیان؛
فصل سوم: به وضع کوردستان از ابتدای حکومت هخامنشی تا پایان ساسانی می‌پردازد(۵۵۰ قبل از میلاد تا ۶۵۱ بعد ازمیلاد) و نیز حملۀ اسکندر، حکومت سلوکی‌ها، اشکانیان، ساسانیان و سرگذشت کوردها در این ادوار حساس؛
فصل چهارم: به تاریخ کوردها و کوردستان از ابتدای اسلام تا آغاز حملۀ مغول می‌پردازد(سال‌های ۱۲۱۹ تا ۱۲۵۶میلادی /۶۱۶ تا ۶۵۴ ه.ق) که تاریخی بلند دامن از فرازها و فرودهای ملّت کورد را به تصویر می‌کشد؛
فصل پنجم: کوردستان از مغول تا قاجار از سال ۱۲۱۹م (۶۱۶ق) تا ۱۷۹۴م (۱۱۷۴ق) در این فصل به تاریخ کوردها از مغول تا قاجار می‌پردازد؛ یعنی، همزمان با بررسی اوضاع کوردها و کوردستان، رویکردِ حکومت‌های مغول، ایلخانان، صفویه، قاجار را در قبال کوردها مورد بررسی قرار می‌دهد؛ مخصوصاً که کوردها از زمان صفویان و عثمانی‌ها و با شروع جنگ چالدران(۱۵۱۴م/۹۲۰ق) گرفتار بلایای مختلف و پاره پاره شدن سرزمین‌شان شدند.
بخش سوم:
تاریخی سیاسی کوردها، مبارزات و قیام‌های رهایی بخش مردم کوردستان
فصل اول: به علل و چرایی قیام‌ها و مبارزات کوردها می‌پردازد که آن هم برایند مخاصمات کشورهای همجوار است و نیز عهدنامه‌هایی که به اجحاف و ستم بر ملّتِ کورد تحمیل گشت. آغاز این پاره پاره شدن چنانکه آمد از جنگ چالدران (۱۵۱۴م/۹۲۰ق) شروع شده با جنگ جهانی اول و نیز پایانِ امپراتوری عثمانی(۱۹۲۲م) با تشکیل ترکیۀ جدید ادامه یافت؛ یعنی با جنگ جهانی اول ۱۹۱۶م و پیمان‌های بین المللی چون «سایکس – پیکو» ، «سِور» و «لوزان» رسمیت یافت و کوردستان، بین دولت‌های رقیب، تقسیم شد.
فصل دوم، سوم، چهارم، پنجم و ششم: تاریخ سیاسی و قیام‌های مردم کورد در ۲۵۰سال اخیر است. در فصول مذکور، تمامی قیام‌ها و مبارزات کوردها را در کوردستان‌های ترکیه، ایران، عراق و سوریه و… تاکنون به چنبر تحقیق و مطالعه می‌کشاند و رویکرد حکومت‌های حاکم را در باب مبارزات کوردها بیان می‌کند. همچنین به فرازها و فروزهای کوردهای روسیه، آذربایجان، گرجستان پرداخته از خودمختاری‌های کوردان به نام کوردستان سرخ در قفقاز و قره‌باغ سخن گفته است.
بخش چهارم:
زبان، ادبیات و فرهنگ شناسی کوردستان
فصل اول: به زبان و ادبیات کوردی به عنوان یکی از شاخصه‌های هویتی ملّتِ کورد می‌پردازد، شاخه‌ها و حوزه‌های رواج زبان کوردی را در نقاط کوردی‌نشین بیان و هم چنین نشانه‌های خطی و آوایی آن را بررسی می‌کند؛ همچنین در این فصل، تمامی شاخه‌های ادبی از نوع شفاهی و رسمی آن آمده است تا خواننده، ضمن اطّلاع از تاریخ کورد و کوردستان با گونه‌های مختلف ادبیات مردم کورد آشنایی یابد؛
فصل دوم: به لباس و پوشش کوردها و انواع آن پرداخته؛ زیرا، پُرواضح است که لباس هم چون زبان، شاخصۀ هر ملّت و قومی محسوب می‌شود و نیز تقویم‌ها و تاریخ نگاری‌های مختلف کوردها را بیان می‌کند و درپایان به اعیاد مختلف مذهبی و دینی کوردستان می‌پردازد تا شاخصه‌ای دیگر از شاخصه‌های مردم کورد را به خواننده بنمایاند؛ همچنین از جشن ملّی نوروز به عنوان قدیمی‌ترین و مهمترین اعیاد کوردها از گذشته‌های دور تا کنون سخن می‌گوید و آداب و رسوم این عید باستانی را در میان کوردها، به چنبر تحقیق می‌کشاند؛
فصل پایانی: در این فصل، مهمترین امارت و حکومت‌های کوردی، از ابتدا تا جنگ جهانی اول(۲۸ ژوئیه ۱۹۱۴ تا ۱۱ نوامبر ۱۹۱۸ میلادی برابر با ۵مرداد۱۲۹۳شمسی تا ۱۹آبان شمسی۱۲۹۷) مورد بررسی قرار خواهد گرفت و اختصاری دربارۀ هریک از آن‌ها بیان می گردد.
برای دانلود نسخه کامل PDF معرفی کتاب بە کانال “خانهٔ کتاب كُردی” بپیوندید:
هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «سایت خانه کتاب کردی” مجاز است.
