خوێندنەوەیەک بۆ کتێبی، کورد و تورکمان، تێڕوانینێک بۆ میکانیزمەکانی پێکەوە ژیانی ئاشتییانەی نێوانیان

ئەم نامیلکەیە لە شەش بەش پێکهاتووە، لە بەر گرنگی بابەتەکە، هەوڵ دەدەین کورتەیەک لەسەر هەر بەشێک بخەینەڕوو.
بەشی یەکەم: باسی مێژووی پەیوەندییەکانی کورد و تورکمان دەکات، مێژووی پەیوەندییەکانی نێوان کورد و تورکمان لە هەرێمی کوردستان، نیشانی دەدات کە ئەم دوو لایەنە بە درێژایی مێژوو پەیوەندییەکی ئارام و دۆستانەیان لەگەڵ یەکتردا بردۆتە سەر، زیاتر لە ۵۰۰ ساڵە لەسەر یەک خاک پێکەوە دەژین، نزیکیی و تێکەڵاوبوونی ئەم دوو نەتەوەیە بەدرێژایی مێژوو، بۆتە مایەی دروستبوونی پەیوەندیی دۆستانە، بە درێژایی مێژوو پەیوەندیی نێوان کورد و تورکمان ئیجابی بووە، لە زۆر قۆناغی مێژووییدا، لە یەک بەرەدا دژ بە دوژمنی هاوبەش و لەپێناو ئامانجێکی هاوبەش خەباتیان کردووە، نموونەی شەڕەکانی نورەددین زەنکی و سەلاحەدینی ئەیوبی دژ بە خاچپەرستان، باشترین بەڵگەی ئەم پەیوەندییەیە.
بەشی دووەم: باسی مێژووی پەیدابوونی تورکمان و هاتنیان بۆ ناوچەکە دەکات. تورکمانەکان بە رەچەڵەک دەگەڕێنەوە سەر ئەو خێڵە تورکمانانەی کە بۆ یەکەمینجار لە ناوەڕاستی سەدەی ۱۱ی زاینیدا لەگەڵ شەپۆلی هاتنی سەلجوقییەکان بۆ ئێران و عیراق هاتنە ناوچەکە. لەڕووی مێژووییەوە ناوی تورکمان بۆ یەکەمجار لەلایەن جوگرافیناسی ناوداری عەرەب ئەلمەقدسییەوە لە سەدەی دەی زایینیدا بەکارهاتووە، ئیتر لەو سەدەیە بەدواوە ناوی تورکمان کەوتە سەر لاپەڕەکانی مێژوو. سەبارەت بە رەچەڵەکی تورکمانەکان زۆربەی لێکۆڵیاران و مێژوونووسان، لەسەر ئەوە کۆکن رەچەڵەکی تورکمان لە ئەنجامی تێکەڵ بوونی هەردوو رەگەزی ئێرانی و تورک لەنێوان سەدەی ۸-۱۰ی زایینی لەناوچەی ئاسیای ناوەڕاست پەیدا بووە، بەپێی سەرچاوە مێژووییەکان بێت، سەدەی پانزەهەم سەرەتای نیشتەجێ بوونی بەردەوامی تورکمانەکانە بووە لە هەرێمی کوردستان بەگشتیی و شاری کەرکوک بەتایبەتی.
 بەشی سێیەم: باسی دابەشبوونی تورکمانەکان و ژمارەیان لە هەرێمی کوردستان دەکات. سەرەتای هاتنی تورکمانەکان و نیشتەجێبوونیان لە هەرێمی کوردستان و عیراق لە مەڵبەندی سەرەکی شارەکان و رێگە ستراتیجییەکان نێوان ئەستەمبول و بەغدا بووە، هەر لەسەرەتای هاتنیان بۆ کوردستان، رووخساری سەربازی بەئاشکرا باڵی بەسەر شێوەی ژیانیان کێشاوە، لەنیشتەجێبوونیان رەنگی داوەتەوە، لە رووی جوگرافییەوە ناوچەکانی دابەشبوونیان پچڕ پچڕە و لەیەکدابڕاون، بەشێوەیەکی سەرەکی کەوتونەتە سەر ئەو رێگە ستراتیجییەی کە لە ماردینەوە دەست پێدەکات و بەرەو باشووری خۆرهەڵات شۆڕ دەبێتەوە تا  دەگاتە شاری تەللەعفەر و پاشانیش موسڵ.
تورکمانەکانی هەرێمی کوردستان بەسەر چەند ناوچەیەکی پارێزگای موسڵ و هەولێر و کەرکوک و دیالە دابەش بوون، پارێزگای سلێمانی و دهۆک رێژەیەکی ئەوتۆ تورکمانی تێدا نییە شایەنی باسکردن بێت.
لە ئێستادا مەسەلەی ژمارەی تورکمانەکانی هەرێمی کوردستان و عیراق جێگەی مشتومڕێکی سیاسی فراوانە، سەرچاوە تورکمانییەکان یارمەتی دەرنیین بۆئەوەی دیدێکی روون و ورد هەبێت سەبارەت بە ژمارەی تورکمانەکانی هەرێم و عیراق، سەرژمێری ساڵی ۱۹۵۷ ژمارەیەکی وردی سەبارەت بە تورکمانەکان خستۆتەروو، بەپێی ئەم سەرژمێریە سەرجەم تورکمانەکانی عیراق ۱۳۶۱۶۵ کەس بووە، واتە لە ٪ ۲٫
بەشی چوارەم: باسی ژیانی سیاسی تورکمانەکان دەکات، لە عیراقدا لە سەردەمی عوسماییەکاندا. تورکمانەکانی عیراق لەبەر چەندین هۆکاری زمانەوانیی و سیاسیی و سەبازی، رۆڵێکی بەرچاویان لەبەڕێوەبردنی دەسەڵاتی عوسمانی لە عیراق گێڕاوە، ئەم رۆڵە فراوانەی تورکمانەکان دوای نەمانی دەسەڵاتی عوسمانییەکان لە عیراق و دروستبوونی دەوڵەتی تازەی عیراق بەرتەسك بۆوەو بەرەو نەمان چوو.
بەشی پێنجەم: باسی هەڵوێستی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان  بەرامبەر بە تورکمانەکان دەکات. یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان هەر لەسەرەتای دامەزراندییەوە دید و بۆچوونێکی مرۆڤانە و پێشکەوتووی سەبارەت بە کەمینە نەتەوەییەکانی کوردستان هەبووە، لەو سۆنگەوە، لە ئەدەبیاتی سیاسی خۆیدا، چەمکی گەلی کوردستانی بەکارهێناوە، هەڵقوڵاوی ئەو بۆچوونە بوو، سەرباری ئەوەی بەشی هەرە زۆری دانیشتوانی هەرێمی کوردستان کورد بووە، بەڵام سەدان ساڵە چەندین کەمینەی بچووکی لە خۆگرتووە بەو پێیە چەمکی کوردستان زاراوەیەکە سەرجەم کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان بە تورکمان و ئاشوری و عەرەبەوە، دەگرێتەوە.
بەکورتی دەتوانین هەڵوێستی یەکێتیی بەرامبەر بە تورکمانەکان بەم شێوەیە باس بکەین:
یەکەم/ مەسەلەی باوەڕبوون و داکۆکییکردنی یەکێتیی لە مافی کەمینەکان، مەسەلەیەکی مەبدەئییە و بەندە بەو بیروباوەڕەوە سۆشیالدیموکراتییەی کە یەکێتیی هەڵیگرتووە و داکۆکی لێدەکات.
دووەم/ یەکێتیی لە گشت قۆناغەکانی بزووتنەوەی سیاسی تورکمانەکاندا هاندەر و پاڵپشتیان بووە، تەنانەت لە رۆژانی سەختی خەباتیشدا ئاسانکاری بۆ کردوون.
سێیەم/ هەڵوێستی ئیجابی دیموکراسییانەی یەکێتیی بەرامبەر بە تورکمانەکان هەڵوێستێکی نەگۆڕە و بەند نییە بە دۆخیك یان ئامانجێکی سیاسی دیاریکراوەوە.
چوارەم/ یەکێتیی لە قسەی سەرکردایەتی و هەڵوێستی سیاسی خۆیدا، دان بە مافەکانی تورکمان، وەک کەمینەیەکی رەسەنی ئەم وڵاتەدا دەنێت، هەربۆیە پێیوایە تورکمان پێویستە بە مافەکانی کەمینە شادبن، لەپێش هەمووشیانەوە مافی کەلتووریی و خوێندن بە زمانی زگماکی و مافی هاووڵاتیبوونی پلەیەک لەم وڵاتەدا.
بەشی شەشەمی کتێبەکە، باسی داڕشتنی بنەمایەکی پتەوتر بۆ پێکەوە ژیانی ئاشتییانەی کورد و تورکمان دەکات.
بەکورتی دەکرێ هەم کورد و هەم تورکمانیش سوود لەو پەیوەندییە دۆستایەتییەی نێوانیان وەربگرن، تا هەردوو لایان پەرە بە بەرژەوەندییە ئابووریی و سیاسییەکانیان بدەن.